Polskie upamiętnienie ofiar zbrodni w Ponarach

Polacy ginęli w Ponarach jako przeciwnicy polityczni. Do aresztowania Polaków przyczyniały się osoby kolaborujące z Niemcami, głównie Litwini. Na egzekucje dowożono więźniów z Łukiszek i Ofiarnej. Wśród Polaków najliczniejszą grupę zamordowanych w Ponarach stanowiła młodzież działająca w Związku Wolnych Polaków, który wszedł do organizacji Służby Zwycięstwu Polski, przekształconej następnie w ZWZ, w końcu w AK. Inną prześladowaną grupą była polska inteligencja. 16/17 wrzesień 1943 r. aresztowano 100 zakładników, spośród których 10 natychmiast rozstrzelano. Aresztowania nastąpiły według z góry przygotowanej listy. Było na niej wiele wybitnych postaci, dość wspomnieć 3 profesorów Uniwersytetu im. Stefana Batorego: Kazimierza Pelczara, Mieczysława Gutkowskiego i Mieczysława Engiela.

Ustalenie pełnej liczby zamordowanych w Ponarach Polaków nastręcza wiele trudności. H. Pasierbska na podstawie sprawozdań Delegatury Rządu na Kraj oraz dokumentacji archiwalnej przyjęła, że w Ponarach zginęło ponad 1600 Polaków. Odnosi się to głównie do 8 egzekucji w 1942 r. i 2 w 1943 r. z uwzględnienie nazwisk sporadycznie odnajdywanych w źródłach. Nie jest znana liczba Polaków straconych w pozostałych egzekucjach w ciągu trzech lat okupacji hitlerowskiej. W Ponarach ginęli głównie żołnierze AK. W Ponarach zaraz po wojnie ustawiono drewniany krzyż, ale w 1952 r. został on zniszczony. W 1990 r. został ponownie wzniesiony krzyż oraz granitowy pomnik (tablica u podnóża krzyża). Z przyczyn finansowych nie zrealizowano projektu budowy kapliczki. Tablicę wykonaną przez Pracownię Konserwacji Zabytków w Białymstoku, poświęcił ks. Czesław Wierzbicki, kapelan AK Okręgu Wileńskiego z woj. gdańskiego. Autorem projektu upamiętnienia był architekt litewski. W 2000 r. obiekt został rozbudowany. Od połowy lat 90-tych XX wieku Rodzina Ponarska podjęła starania o uzupełnienie miejsca pamięci w Ponarach o nowe elementy architektoniczne. Szczególną troskę budził drewniany krzyż, którego podstawa próchniała. ROPWiM przystąpiła do renowacji i uzupełnienia obiektu. 22 października 2000 r. odsłonięto nowe upamiętnienie.

Na miejsce drewnianego krzyża umieszczony został trwały krzyż metalowy. Dotychczasowy brukowany krąg został otoczony kamiennym ogrodzeniem z metalową furtką. Na murze zostały umieszczone tablice z polskim i litewskim tekstem ogólnym, przedzielone wizerunkiem Matki Boskiej Ostrobramskiej oraz dwie tablice z nazwiskami zamordowanych Polaków. Na ostatniej tablicy umieszczono 10 nazwisk zakładników rozstrzelanych 17 września 1943 r.

Dotychczas ustalona lista ofiar Ponar:

Abramowicz Henryk;

Aleksandrowicz Olgierd;

Aleksandrowicz Stanisław;

Anc Józef;

Andruszkiewicz Zygmunt;

Andrzejewski Jerzy;

Apon Władysław;

Apryszko Michał;

Auksel Mieczysław;

Baksztówna;

Balukiewicz Henryk;

Bałtrusiewicz Edward;

Baniewicz Genowefa;

Baran Eliasz;

Bartosiewicz Bolesław;

Barygo Stefan;

Berek Tadeusz;

Bernatowicz Maria;

Biednakiewicz;

Biedrzycki Jan;

Biegański Kazimierz ;

Bielan Feliks;

Blacewicz Kazimierz;

Blamski Kazimierz;

Bogdanow Klemens;

Bogdanowicz Anastazja;

Bolechowski Stefan;

Borejko Paweł;

Borysewicz Witold;

Brazewicz-Dosiołko Mieczysław;

Bremerski Jan;

Brudnicki Stefan;

Bryżuk Zygmunt;

Brzostowski Wiktor;

Bubnis Stanisław;

Butko (Bujko) Hubert;

Józef Byszewski;

Cebrowski Jerzy ps. Cezar;

Charchan Ryszard;

Chłopecka Aniela;

Chudyba Tadeusz;

Chyliński Józef;

Cichocki Jerzy;

Ciechanowicz Piotr;

Cynk Władysław;

Czarnecki Stefan;

Czepułkowska Stefania;

Czerniewska Helena;

Damuc Antoni;

Dąbrowska Maria;

Dowmont Franciszka;

Dowtortt Władysław;

Draszkiewicz Bronisław;

Eikszto Wiktor;

Elemberg Alojzy;

Frydling Wacław;

Giegulis Wacław;

Giegulis Władysław;

Góra Jerzy ps. Stanisław;

Górecki Tomasz;

Górski (Gorski) Czesław;

Górski Eugeniusz;

Grudzki (Grudski) Janusz;

Grudziński Janusz;

Gulczyński Eugeniusz

Guściewicz (Gusiewicz) Władysław;

Harasiewicz Czesław;

Hawelówna Marta;

Horodecki Czesław;

Homoza Wiktor;

Hryniewicz Jan;

Huzarski Zakrzewski Karol;

Jabłoński Ryszard;

Jacewicz Stanisław;

Jakubowska Bronisława;

Jakonis Wiktor;

Jankowski Andrzej;

Jankowski Zenon;

Jaroszewicz Józef;

Jaskold-Gabszewicz Kazimierz;

Jaszkiewicz Władysław;

Jednaszewski Julian;

Jońska Regina;

Joński Leon;

Jurkiewicz Romuald;

Kaczyńska Maria;

Kaczyński Albin;

Kazimierz Kajdas;

Kalczyńska Wanda;

Kantorowicz Józef;

Karasiewicz Czesław;

Kardis Wiktor;

Karolkiewicz Feliks;

Kartanowicz Władysław;

Kieraszewicz Czesław;

Klemm Wiktor;

Kłosowska Ludmiła;

Komar Eugeniusz;

Komorowski Bronisław;

Kondratowicz Hieronim;

Kopciówna (Kopeć) Halina;

Korkozowicz Michał;

Korolkiewicz Feliks;

Korwin-Piotrowski Andrzej;

Korzenik Antoni;

Korzenik Jan;

Kosiński Marian;

Kosowska Ludmiła;

Kossarski (Koszerski) Marian;

Kowalczyk Mirosław;

Kowalewicz Leonard ps. Boy;

Kowalska Kazimiera;

Kozłowski Konstanty;

Krawiec Lucjan;

Krukowski Adolf;

Kucharek Ryszard;

Kuligowski Zbigniew;

Kuncewicz Marek;

Kurmin Stefan;

Kurzela Jerzy ps. Janusz, Wiktor;

Kuźniarski Hieronim;

Lachowicz Stanisław;

Ledowski Stanisław;

Lenard Mieczysław;

Leszczyński Zygmunt;

Lewandowski Władysław;

Libert Julian;

Libert Wiktor;

Lipiński Henryk;

Lisowska Jadwiga;

Lisowski Czesław;

Lisowski Stanisław;

Lisowski Wiktor;

Lisowski Witold;

Luft Krzysztof;

Łapiński Stanisław;

Łapkowski Jarosław;

Łastowski Władysław;

Ławcewicz Szczepan ps. Koń;

Łukaszewicz Jan;

Łukaszewicz Witold;

Łuszczyński Daniel;

Łuszczyński Jan;

Łuszczyński Paweł;

Mackiewicz Jan Kazimierz ps. Konrad;

Majewicz Konstanty;

Majzajo Jan;

Maluzin Wiktor;

Marchewa Mikołaj;

Markowski Józef;

Martyka Edward;

Matukański Władysław;

Matusewicz Marian;

Matusewicz Witold;

Mazulewicz Józef;

Mazur Wacław;

Mazurkiewicz Czesław;

Meylis Ludwik;

Mianowski Jerzy;

Michałowski Józef;

Michniewicz Kazimierz;

Milazowski Franciszek;

Miotkowski Czesław;

Mongird Jadwiga;

Motus Jan;

Mrozinkiewicz Władysław;

Mrozowski Paweł;

Naniewicz Antoni;

Nardy Zdzisław Konrad;

Naumówna Helena;

Nawadzki Józef;

Niedziński Jan;

Niedźwiecki Józef;

Nowoszyński Kazimierz;

Oganowski Franciszek;

Oganowski Kazimierz;

Olechnowicz Adolf;

Oleszkiewicz Bronisław;

Orłowski Antoni;

Papinigisówna Helena;

Papinigisówna Stanisława;

Parczewski Leon ps. Lili;

Parczuta Bronisław;

Paszkiewicz Henryk;

Paszkiewicz Władysław;

Pawluć Janina;

Pawłowski Czesław;

Pawłowski Franciszek;

Perkowicz Ryszard;

Petrusewicz Paulina;

Piechocki Konstanty;

Pieczul Wacław;

Piekarski Jan;

Piekarski Romuald;

Pietuch Paweł;

Pilść Henryk;

Piotrowicz Władysław;

Piotrowski Bolesław;

Poczobut-Odlanicka Franciszka;

Prokopowicz Anna;

Przegaliński Stefan;

Przybora Jan;

Przybylski Wiktor;

Putno Henryk;

Raczkowski Aleksander;

Radulewicz Stanisław;

Radziszewska Kazimiera;

Radziszewski Bronisław;

Ragnowski Ignacy;

Rajski Piotr;

Rakowski Emanuel;

Rauba Jan;

Rauba Mieczysław;

Rauba Witold;

Raucino Jan;

Redyk Władysław;

Benedykt Regina;

Reszke Władysław;

Reutt Jadwiga;

Rewieńska-Pawełek Wanda;

Rodowicz Hilary;

Romanis Henryk;

Rozestwiński Alfons;

Rudelis Wacław;

Rudowicz Stanisław;

Rudziński Antoni;

Rusiecka Janina;

Rusiecka Władysława;

Ruth Bolesław;

Rutkowski Bolesław;

Rybicki Piotr;

Rymiński Stanisław Feliks ps. Erazm;

Rymkiewicz Józefa;

Rymkiewicz Maria;

Rzeczycki Ryszard;

Sadurski Jerzy;

Samosionek Józef;

Sarosiek Wacław;

Saulewiczówna Anastazja ps. Emilia;

Siewruk (Sewruk) Walenty;

Siedlecka Jadwiga;

Sienkiewicz Władysław;

Simonowicz Konstanty;

Siuchta Gerard;

Siugzda Piotr;

Siwiec Jan;

Skłodowski Zbigniew ps. Kura;

Skoczkowski Bolesław;

Sławoniewski Witold;

Smolski Stanisław;

Sokołowski Czesław;

Sołtan Mieczysław;

Sosnowski Wacław;

Stakun Władysław;

Stankiewicz Bolesław;

Stasiulewicz Bolesław;

Stefanides Józef;

Stokowski Zygmunt;

Sudnikiewicz (Sudnikiewiczówna) Janina;

Sygnatowicz Bolesław;

Sygnatowicz Kazimierz;

Syrnicki Julian;

Syrnicki Bernard (Leonard);

Szapska Maria;

Szczemirski Jan (Piotr);

Szczerbiński Michał;

Szenk Franciszek;

Szeształówna Irena;

Szklenik Stanisław;

Szpakowski Antoni;

Szymański Feliks;

Szymański Zygmunt;

Szymulewicz Czesław;

Szysz Jerzy;

Świrkowski Romuald;

Tadowski Michał;

Taranowski Mikołaj;

Taraszkiewicz Maria;

Taraszkiewicz Michał;

Tarnowski Włodzimierz;

Thomme Barbara;

Tobiasz Józef;

Tomaszewicz Aleksander;

Tomaszewicz Franciszek;

Tomkiewicz Maria;

Toruński Edward;

Trusewicz Jan;

Trusewicz Klemens;

Turło Franciszek;

Twardy Józef;

Twarogal Bronisław;

Ulatowski Józef;

Urbanowicz Konstanty;

Utkin Jan;

Użpulewicz Henryk;

Walechowski Stefan;

Waljota Tekla;

Warachowski Przemysław;

Wasilewski Mikołaj;

Wawrzecki Mikołaj;

Weder Stanisław;

Stanisław Węsławski;

Wieloch Stanisław;

Wienckiewicz Antoni;

Wilczewski Ryszard;

Wiśniewska Jadwiga;

Wojtkiewicz Helena;

Wołodźko Witold;

Woronkiewicz Józef;

Wójcik Jerzy;

Wróblewski Jan;

Zabłocki Jan;

Zaborowski Bohdan Julian ps. Balladyna;

Zagórski Ignacy;

Zahorski Jerzy ps. Fostowicz ;

Zajączkow Józef;

Zajączkowski Witold;

Zarejka Jan;

Zawisza Wacław;

Zgorzelski Władysław;

Zieliński Teodor;

Zienkiewicz Henryk;

Zienowicz Benedykt;

Żaba Egon;

Żaczek Henryk;

Żebrowski Rajmund;

Biedulski Piotr;

Charyton Leon;

Pietrzak Tadeusz;

Bochyński Edward;

Iwanowski Wincenty;

Antuszewicz Kazimierz;

Biłgorajski Eugeniusz;

Engiel Mieczysław;

Rynkiewicz Stanisław;

Gutkowski Mieczysław;

Iwanowski Kazimierz;

Lothe Tadeusz;

Manrik Włodzimierz;

Orłowski Aleksander;

Pelczar Kazimierz;

Gąsowski Mikołaj;