W dniu 13 lipca 1944 r. rozegrała się w Krawczunach bitwa – ostatnie starcie AK z Niemcami na Wileńszczyźnie. Walkę tę stoczono w ramach operacji „Ostra Brama”. Było to jednak największe bezpośrednie starcie AK z przeważającymi doborowymi oddziałami niemieckimi pod dowództwem gen. Rainera Stahela (późniejszy dowódca garnizonów w Warszawie i Bukareszcie). Zaskoczenie było obustronne, przewaga Niemców – przytłaczająca, mimo to Polakom udało się wyeliminować z dalszych walk ok. tysiąca z 3 tysięcy żołnierzy wroga i zakłócić przeprawę przez Wilię. Tu właśnie zginął legendarny dowódca I Brygady Wileńskiej AK Czesław Grombczewski ps. „Jurand”, poległo też 79 jego towarzyszy broni. Ogółem w ciągu tygodnia walk (6-13 lipca 1944 r.) w ramach operacji „Ostra Brama” zginęło blisko 500 żołnierzy AK, ponad 1000 zostało rannych. Tymczasem jednego okupanta zmienił kolejny: Sowieci szybko przejęli kontrolę nad Wilnem, z Wieży Gedymina ściągnięto biało-czerwoną flagę, a z ulic miasta znikły wspólne polsko-sowieckie patrole. Dowództwo AK aresztowano, a wkrótce także większość żołnierzy została wywieziona na Wschód.[1]
Po upadku komunizmu, gdy stało się to możliwe, w Krawczunach ustawiono drewniany krzyż z tabliczkami zawierającymi inskrypcje w języku polski. Krzyż ustawiono 13.07.1989 r. Niedługo potem obok krzyża stanął granitowy pomnik, którego odsłonięcie nastąpiło 1.09.1989 r., w 50. Rocznicę napaści na Polskę, wybuchu II WŚ. W kilka tygodni po odsłonięciu pomnika był on zagrożony zniszczeniem. Litewskie władze administracyjne Wilna już w końcu września zażądały od Polaków jego usunięcia i to w przeciągu jednego tygodnia. Na prośbę Romana Korab-Żebryka interweniowała ROPWiM. Pomnik udało się uratować. Corocznie w rocznicę bitwy przy pomniku odbywają się uroczystości połączone z modlitwą za poległych.
Na drewnianym krzyżu dwie tablice-tarcze w kolorze biało-czerwonym. Pomnik – na niskim postumencie ciosany granitowy (?) kamień 1,50 – 2 m o dwóch płaszczyznach. Na większej krzyż i napis, na mniejszej symbol Polski walczącej i drugi tekst. Całość – pomnik i krzyż – ogrodzona.
[1] http://www.wilnoteka.lt/pl/content/krawczuny-ostatnia-bitwa-wilenskiej-ak
Napis na większej płaszczyźnie pomnika (pod krzyżem): "Na tych terenach / Krawczuny / Płócienniszki / Nowosiółki / w lipcu 1944 roku / 2 Zgrupowanie / Armii Krajowej / stoczyło krwawą / walkę z / oddziałami / hitlerowskimi" Napis na mniejszej płaszczyźnie pomnika (pod symbolem Polski walczącej): "W tym miejscu / 13 lipca 1944 roku / poległ na polu / chwały dowódca / 1 Wileńskiej / Brygady AK / Czesław / Grombczewski / "Jurand" / Cześć Jego / pamięci !" U dołu wzdłuż obydwu płaszczyzn: "W hołdzie Ziemia Wileńska"/ 1-sza tabliczka na krzyżu: "W bitwie pod Krawczunami 13 lipca / 1944 roku przeciw hitlerowcom walczyło 2000 żołnierzy Armii Krajowej./ W tej krwawej walce zginęło 80 żołnier/zy AK przepadło bez wieści zostało /rannych 35/ Wieczna pamięć żołnierzom AK"/ 2-ga tabliczka na krzyżu: "W bitwie pod Krawczuna/mi w skład 2 Zgrupowania / AK wchodziły następujące / Brygady: / 1 Brygada Wileńska AK / dowódca "Jurand" / 4 Brygada "Narocz" AK/ dowódca " Ronin" / 23 Brygada Brasławska AK / dowódca "Światołdycz" / 36 Brygada "Żemina" AK/ dowódca "Wujek"/