Obok 32 żołnierzy AK spoczywają tu przede wszystkim litewscy partyzanci, ale także dezerterzy z Armii Czerwonej, kolaboranci, uczestnicy mordów na Żydach czy też wreszcie – przestępcy kryminalni. Połączyła ich władza sowiecka. Wszyscy zginęli w latach 1944-1947. Zarówno wyrok, jak i okoliczności jego wykonania, miały na zawsze pozostać tajemnicą. Rodziny aż do końca istnienia ZSRR nie mogły poznać prawdy o losach swoich bliskich. Prawda została odkryta dopiero po upadku Związku Sowieckiego. W 1993 r. Departament Bezpieczeństwa Publicznego Republiki Litewskiej otrzymał informację o masowym pochówku w Tuskulanach. Dekretem prezydenta Algirdasa Brazauskasa z 25 stycznia 1994 r. „O badaniu okoliczności morderstwa ofiar NKGB-MGB pochowanych w latach 1944-1947 na terenie posiadłości Tuskulanum w mieście Wilnie” została powołana państwowa komisja pod przewodnictwem kierownika departamentu bezpieczeństwa publicznego Jurgisa Jurgelisa. Prawie natychmiast rozpoczęto prace archeologiczne. W 1994 r. odnaleziono szczątki 593 osób, w następnym roku odnaleziono ich 113, a w roku 2003 – w czasie prac związanych z budową kolumbarium – wydobyto kolejnych 18.W 1994 r. na terenie zaniedbanego parku Tuskulańskiego, przy okazji prac archeologicznych mających na celu poszukiwanie resztek fundamentu kompleksu zamkowego, natrafiono na szczątki ok. 767 osób zamordowanych przez NKWD w latach 1944-1947, w tym żołnierzy AK[1].
Otwarte zostało podziemne kolumbarium, upamiętniające wszystkie spoczywające tam ofiary NKWD. Szczątki spoczywają w metalowych urnach umieszczonych w 8 rzędach. Jest ich 717, gdyż część zidentyfikowanych szczątków rodziny zabrały, by pochować je w rodzinnych stronach. Wśród zamordowanych ofiary różnych narodowości: 559 Litwinów, 56 Rosjan, 52 Polaków, z nich 32 żołnierzy AK, 38 Niemców, 32 Białorusinów, 18 Łotyszy, 9 Ukraińców, 3 Żydów i in. Wg. prof. J. Wołkonowskiego, pogrzebano tutaj w latach 1944-1945 około 32 żołnierzy Armii Krajowej, skazanych na karę śmierci przez stalinowskie sowieckie sądy za udział w Armii Krajowej. Innego „przestępstwa” sowieckie władze stalinowskie nie przedstawiły. 30 żołnierzy Armii Krajowej rozstrzelano w podziemiach budynku KGB w Wilnie na placu Łukiskim. Spośród skazanych jest ksiądz Mikołaj Tapper ps. Żaba, pochodzący z Warszawy, oraz dowódca oddziału polskiego Michał Babul ps. Gaj (z zawodu nauczyciel), pochodzący z okolic Ejszyszek[2]. Władze Litwy nie przeprowadziły identyfikacji szczątków żołnierzy Armii Krajowej, dlatego trumny ze szczątkami żołnierzy Armii Krajowej nie są oznaczone spośród ponad siedmiuset znajdujących się w dużej okrągłej sali-kaplicy Tuskulanum.
Listę rozstrzelanych i pogrzebanych w Tuskulanach udostępnia Centrum Badania Ludobójstwa i Ruchu Oporu Mieszkańców Litwy[3]. Ofiarom tym należy się spoczynek w kwaterze wojskowej[4]. Największa grupę wśród pochowanych stanowią „wrogowie” ludu”, aktywnie zwalczający władzę sowiecką. Wyrok śmierci wykonano na 206 członkach litewskiego ruchu oporu, 43 uczestnikach powstania z czerwca 1941 r. oraz 32 żołnierzach i współpracownikach Armii Krajowej. W ten sposób miejsce to jest nie tylko ważnym symbolem w historii litewskiego podziemia zbrojnego, lecz też jednym z największych na Wileńszczyźnie cmentarzy żołnierzy polskiego podziemia. Aresztowania żołnierzy Armii Krajowej rozpoczęły się tuż po wejściu Armii Czerwonej do Wilna. Najbardziej nasiliły się około Bożego Narodzenia 1944 r. Według sowieckich źródeł od 25.12.1944 do 01.01.1945 r. NKGB aresztowało 370 uczestników polskiego podziemia. Nie wszyscy stanęli przed sądem – zdarzały się przypadki publicznych egzekucji przeprowadzanych tuż po aresztowaniu, niektórzy zmarli w czasie śledztwa. Tych, którym udało się dotrwać do „procesu”, sądzono jako bandytów, oskarżając, że „weszli w skład antysowieckiej, biało-polskiej terrorystycznej organizacji, stawiając sobie za cel aktywną pracę przeciw sowieckiej władzy, werbunek w jej skład nowych uczestników, a także przeprowadzanie terrorystycznych aktów w odniesieniu do obywateli podejrzewanych o okazywanie pomocy sowieckiej władzy”. Mimo że wyroki wydawały sądy wojskowe, a więc rozstrzeliwani ginęli w „majestacie prawa”, wszystkie informacje o wykonywaniu kary śmierci były otoczone tajemnicą. O śmierci nie informowano rodzin skazanych, a nazwa Tuskulanum nie była wymieniana nawet w tajnych dokumentach. Dopiero w końcu 1993 r. pojawiła się oficjalna informacja o istnieniu masowych grobów w Tuskulenach, a w styczniu 1994 r. powołano państwową komisję do zbadania tej sprawy. W większości przypadków krewni żołnierzy AK pochowanych w Tuskulanum zdecydowali się po wojnie na wyjazd na tereny PRL. Dopiero w latach 90. mogli poznać prawdę o losach swoich bliskich. Wcześniej, mimo że poszukiwali ich przez międzynarodowe organizacje, jak np. Czerwony Krzyż, otrzymywali fałszywe informacje. Wiadomość o dacie śmierci to zbyt mało. Wielu rodzinom rozstrzelanych zależy dzisiaj na identyfikacji zwłok[5].
Lista rozstrzelanych żołnierzy i współpracowników AK:
Adamkiewicz Antoni, ur. 1911, aresztowany 13.12.1944, skazany z art. Rs. 58-2, 58-8, wyrok wykonany 29.01.1945. „W dniu 1 grudnia 1944 r. polskie podziemie dokonało nieudanej próby wykonania wyroku śmierci na S. Paszkiewicz, która była oskarżona o współpracę z organami sowieckiej bezpieki i za to została skazana przez polskie podziemie. Kilka dni później sowiecka bezpieka aresztowała czterech żołnierzy AK i po szybkim śledztwie sprawa została rozpatrzona w Wilnie na wyjazdowej sesji wojennego kolegium.
Antropik Tomasz, s. Józefa, ur. 1920, mieszkaniec Ejszyszek, aresztowany 25.12.1944, skazany na mocy art. KK Rs. 58-2, wyrok wykonano 17 08 1945.[6]
Babul Michał ps. Gaj, ur. w 1914 r. lub 1924 r. we wsi Dojlidy, gmina ejszyska, powiat trocki; aresztowany 08.12.1944, skazany na mocy art. Rs 58-2, wyrok wykonany 17 08 1945[7]
Błażewicz Władysław, s. Józefa, ur. 1896 r., we wsi Wojcieszuny, gminy jaszuńskiej, aresztowany 15.08.1944, skazany z art. Rs. 58-1a, wyrok wykonano 02.03.1945. „Jeden z pierwszych, wobec którego zastosowano sowieckie prawo karne, był Władysław Błażewicz. Został on zatrzymany 5 sierpnia 1944 r. na wojskowym lotnisku w miejscowości Mereszlany. Władze sowieckie uznały go za polskiego szpiega, zbierającego dane o Armii Czerwonej. Po przeprowadzenym śledzctwie wojenny trybunał wojskowy NKWD LSRS w dn. 20 12 1944 r. skazał Błażewicza z art. 58-1a KK RSFRS na karę śmierci z konfiskatą mienia. Wyrok śmierci został wykonany 2 marca 1945 r. [8]
Chiniewicz Józef ps. Grom, ur. w 1919 r. (lub 1910), rejon lidzki, Białoruś, aresztowany 16 12 1944, skazany Rs. 58-2 dn. 17 08 1945 r.[9]
Czerniecki (Frasunek) Władysław, s. Jana, ur. 1907 r., w Polsce, aresztowany 27 02 1945, skazany z art. Rs. 58-1a, wyrok wykonano 30 12 1945[10]. Był zastępcą dowódcy oddziału, walczył z wojskiem NKWD w okolicach Wilna, żołnierz siatki terenowej AK, włączony do procesu „Fakirowców”, skazany na śmierć.
Drozdowski Władysław, s. Gabriela, ur. 1923, aresztowany 26 12 1944, skazany z art. Rs. 58-1a, wyrok wykonano 30 12 1945.
Dudianiec (Dudaniec) Antoni, s. Stanisława, ur. 1925, aresztowany 24.12.1944, skazany z art. 58-2, 58-8, wyrok wykonano 14 07 1945. „14 października 1944 r. egzekutywa podziemia polskiego wykonała wyrok śmierci na Januszu Wiszniewskim, byłym żołnierzu 6. Brygady AK. Oskarżono go o współpracę z sowiecką bezpieką. Jak wynika z dokumentów śledztwa w tej sprawie Wiszniewski był agentem sowieckiej bezpieki pod pseudonimem „65”. W toku śledztwa sowiecka bezpieka aresztowała kilku żołnierzy AK, którym postawiono zarzut o przeprowadzenie likwidacji J. Wiszniewskiego. 7 lutego 1945 r. w tym procesie skazano z wyroku wojennego trybunału wojsk NKWD LSRS na podstawie art. 58-8 i 58-2 KK RSFRS na karę śmierci Wojciecha Kasprzyckiego, zaś Michała Wojtkuna, Antoniego Dudiańca, Jana Hajdukonisa i Edwarda Raczkowskiego na 10 lat obozów pracy z konfiskatą majątku. Polityczne władze sowieckie uznały, że wyroki te są zbyt łagodne, dlatego też podczas powtórnego procesu 17 marca 1945 r., wyrokiem wojennego trybunału wojsk NKWD Litewskiej Republiki Sowieckiej, na podstawie art. 58-8 i 58-2 KK RSFRS Antoni Dudianiec i Edward Raczkowski zostali skazani na karę śmierci. Główna prokuratura Armii Czerwonej zleciła przysłanie dokumentów tej sprawy do Moskwy, gdyż miały być one wykorzystane do oskarżenia w procesie szesnastu, jako dowód dywersyjnej działalności AK na zapleczu Armii Czerwonej. 14 lipca 1945 r. zostali rozstrzelani: Wojciech Kasprzycki, Antoni Dudianiec i Edward Raczkowski.[11]
Golimont Henryk, s. Gustawa, ur. w 1915 r. we wsi Wiłkańce, gm. ejszyska, aresztowany 25 12 1944, skazany na mocy art. Rs. 58-2, wyrok wykonany dn. 17 08 1945 r.
Grzegorczyk Czesław, ps. Zając, s. Jana, ur. w 1927 r., we wsi Stokoryszki, gmina niemenczyńska, aresztowany 25.11.1944, skazany z art. Rs. 58-1a, wyrok wykonano 29 01 1945 r. Z art. 50-1aTrybunał Wojenny skazał na karę śmierci za udział w ruchu polskiej partyzantki pow. wileńskiego, za zamordowanie 4-osobowej rodziny.
Iljuk Roman, s. Stanisława, ur. 1927 r., we wsi Janowo gminy niemenczyńskiej, aresztowany 25 11 1944, skazany z art. Rs. 58-1a, wyrok wykonano 29 01 1945.
Jasionis Feliks, s. Feliksa, ur. 1923 r. w Wiłkomierzu, aresztowany 11 03 1946, skazany z art. Rs. 58-1A, wyrok wykonano 19 07 1946 r. Trybunał Wojenny skazał na karę śmierci za udział w powstaniu 1941 r., służbę w armii niemieckiej, za udział w działalności AK: uczył się w szkole zwiadowczej, szpiegował, zaopatrywał żołnierzy AK koło Białegostoku w broń i mundury.
Jefremienko Wojciech, s. Pawła (onże Kasprzycki Wojciech, s. Pawła), ur. 1920 r. (ew. 1925 r.) w Polsce w Krokowie, aresztowany 22 11 1944, skazany z art. Rs. 58-2, 58-8, wyrok wykonano 14 07 1945. „14 października 1944 r. egzekutywa podziemia polskiego wykonała wyrok śmierci na Januszu Wiszniewskim, byłym żołnierzu 6. Brygady AK. Oskarżono go o współpracę z sowiecką bezpieką. Jak wynika z dokumentów śledztwa w tej sprawie Wiszniewski był agentem sowieckiej bezpieki pod pseudonimem „65”. W toku śledztwa sowiecka bezpieka aresztowała kilku żołnierzy AK, którym postawiono zarzut o przeprowadzenie likwidacji J. Wiszniewskiego. 7 lutego 1945 r. w tym procesie skazano z wyroku wojennego trybunału wojsk NKWD LSRS na podstawie art. 58-8 i 58-2 KK RSFRS na karę śmierci Wojciecha Kasprzyckiego, zaś Michała Wojtkuna, Antoniego Dudiańca, Jana Hajdukonisa i Edwarda Raczkowskiego na 10 lat obozów pracy z konfiskatą majątku. Polityczne władze sowieckie uznały, że wyroki te są zbyt łagodne, dlatego też podczas powtórnego procesu 17 marca 1945 r., wyrokiem wojennego trybunału wojsk NKWD Litewskiej Republiki Sowieckiej, na podstawie art. 58-8 i 58-2 KK RSFRS Antoni Dudianiec i Edward Raczkowski zostali skazani na karę śmierci. Główna prokuratura Armii Czerwonej zleciła przysłanie dokumentów tej sprawy do Moskwy, gdyż miały być one wykorzystane do oskarżenia w procesie szesnastu, jako dowód dywersyjnej działalności AK na zapleczu Armii Czerwonej. 14 lipca 1945 r. zostali rozstrzelani: Wojciech Kasprzycki, Antoni Dudianiec i Edward Raczkowski.”[12]
Kisłowski Wacław, s. Józefa, ur. 1918 r., we wsi Skirdziny gminy jaszuńskiej, aresztowany 22 08 1945, skazany z art. Rs. 58-1A, wyrok wykonano 09 03 1946. Skazany na karę śmierci za udział w działalności AK (był dowódcą oddziału).
Kociełowicz Michał, s. Andrzeja, ur. 1920 r. we wsi Użbale r. wileńskiego, aresztowany 04 12 1944, skazany z art. Rs. 58-2, wyrok wykonano 29 01 1945.
Kołaszewski Benedyk, s. Józefa, ur. 1889 r. we wsi Ładarnusze, gm. Giedrojcka, pow. wileński, aresztowany 04.12.1944, skazany z art. Rs. 58-2, wyrok wykonano 29 01 1945.
Kozłowski Bolesław, s. Stanisława, ur. 1921 r. we wsi Pogowiany, gm. Dziewoniska, pow. wileński, aresztowany 18 09 1944, skazany z art. Rs. 58-1a, wyrok wykonano 09 02 1945. „11 września 1944 r. został aresztowany przez władze sowieckiej bezpieki Bolesław Kozłowski. W czasie śledztwa zarzucono mu, że był on w polskim oddziale, który 8 sierpnia 1944 r. przeprowadził akcję na komitet wykonawczy w Dziewieniszkach, gdzie odbywał się zaciąg do Armii Czerwonej. W wyniku tej akcji zginął oficer sowiecki, spalono budynek komitetu wykonawczego i rozpędzono organy sowieckie w tej miejscowości. 29 listopada 1944 r. wojenny trybunał wojsk NKWD LSRS skazał Bolesława Kozłowskiego według art. 58-1a KK RSFRS na karę śmierci z konfiskatą majątku. Wyrok śmierci został wykonany 9 lutego 1945 r.[13] Skazano za przynależność do polskiej organizacji podziemnej, pomoc nazistom – podczas niemieckiej okupacji służył w policji m. Lidy.
Kupczun (Kupcziun) Jarosław, s. Stanisława, ur. 1914 r. w Wilnie, aresztowany 29.01.1945, skazany z art. Rs. 58-1a, wyrok wykonano 30 12 1945.
Magiński Władysław, s. Tomasza, ur. 1920 r. we wsi Haszuńce gm. Wileńskiej, pow. wileński., aresztowany 07 01 1945, skazany z art. Rs. 58-1a, wyrok wykonano 29 01 1945 r. Trybunał Wojskowy skazał na karę śmierci za udział w polskim ruchu partyzanckim powiatu wileńskiego oraz za zamordowanie 4-osobowej rodziny.
Masiulewicz Józef, s. Stanisława, ur. 1926 r. w Wilnie, aresztowany 05.02.1945, skazany z art. Rs. 58-1a, wyrok wykonano 30 12 1945.
Nowicki Józef, s. Michała, ur. 1907 r. w r. lidzkim na Białorusi, aresztowany 15 01 1945, skazany z art. Rs. 58-2, wyrok wykonano 17 08 1945.
Pietraszun Franciszek, s. Franciszka, ur. 1925 r., aresztowany 08.09.1945, skazany z art. Rs. 58-1a, wyrok wykonano 23 01 1946.
Poroszewski Roman, s. Bronisława (Tuczyński Roman, s. Jana), ur. 1925 r. w Wilnie, aresztowany 21 12 1944, skazany z art. Rs. 58-1a, wyrok wykonano 01 06 1945. Był dowódca Oddziału AK.
Prokopowicz Stanisław, s. Jana, ur. 1924 r. BSPR, a. 41268/3; daty rozstrzelania nie znaleziono; z art. 58-1a Trybunał Wojskowy skazał na karę śmierci za udział w działalności AK – walczył z wojskiem NKWD w okolicach Wilna.
Raczkowski Edward, s. Antoniego (Sużanowicz Franciszek, s. Konstantego), ur. 1924 r. w Wilnie, aresztowany 20 12 1944, skazany z art. Rs. 58-2, 58-8, wyrok wykonano 14 07 1945. „14 października 1944 r. egzekutywa podziemia polskiego wykonała wyrok śmierci na Januszu Wiszniewskim, byłym żołnierzu 6. Brygady AK. Oskarżono go o współpracę z sowiecką bezpieką. Jak wynika z dokumentów śledztwa w tej sprawie Wiszniewski był agentem sowieckiej bezpieki pod pseudonimem „65”. W toku śledztwa sowiecka bezpieka aresztowała kilku żołnierzy AK, którym postawiono zarzut o przeprowadzenie likwidacji J. Wiszniewskiego. 7 lutego 1945 r. w tym procesie skazano z wyroku wojennego trybunału wojsk NKWD LSRS na podstawie art. 58-8 i 58-2 KK RSFRS na karę śmierci Wojciecha Kasprzyckiego, zaś Michała Wojtkuna, Antoniego Dudiańca, Jana Hajdukonisa i Edwarda Raczkowskiego na 10 lat obozów pracy z konfiskatą majątku. Polityczne władze sowieckie uznały, że wyroki te są zbyt łagodne, dlatego też podczas powtórnego procesu 17 marca 1945 r., wyrokiem wojennego trybunału wojsk NKWD Litewskiej Republiki Sowieckiej, na podstawie art. 58-8 i 58-2 KK RSFRS Antoni Dudianiec i Edward Raczkowski zostali skazani na karę śmierci. Główna prokuratura Armii Czerwonej zleciła przysłanie dokumentów tej sprawy do Moskwy, gdyż miały być one wykorzystane do oskarżenia w procesie szesnastu, jako dowód dywersyjnej działalności AK na zapleczu Armii Czerwonej. 14 lipca 1945 r. zostali rozstrzelani: Wojciech Kasprzycki, Antoni Dudianiec i Edward Raczkowski.”[14] Rodzina Raczkowskiego rozpoczęłą starania o identyfikację zwłok.[15]
Szupowski Witold, s. Kazimierza, ur. 1921 r. w Wilnie, aresztowany 27 02 1945, skazany z art. Rs. 58-1a, wyrok wykonano 30 12 1945 r. Był dowódcą oddziału zwiadowczego, walczył z wojskim NKWD w okolicach Wilna.
Szwajkowski Wiktor, s. Wiktora, ur. 1920 r. w Wilnie, aresztowany 03 01 1945, skazany z art. Rs. 58-8, wyrok wykonano 01 06 1945. „12 października 1944 r. polskie podziemie wykonało wyrok na Antonim Perko, przewodniczącym rady wiejskiej Santoki (nieopodal Niemenczyna). Sowieckie władze bezpieczeństwa aresztowały dwóch żołnierzy AK, którzy wykonali ten wyrok i 28 marca 1945 r. wojenny trybunał wojsk NKWD LSRS na podstawie art. 58-8 z sankcją art. 58-2 KK RSFRS skazał Longina Burzyńskiego na 10 lat obozów pracy, zaś Wiktora Szwajkowskiego według tych samych artykułów na karę śmierci z konfiskatą majątku. Wyrok śmierci został wykonany 1 czerwca 1945 r. [16] w aktach sprawy żołnierza AK figuruje adnotacja: „Organizował terrorystyczne akcje przeciwko radzieckim aktywistom”.
Ks. Tapper Mikołaj, s. Piotra, ps. Żaba, ur. w 1913 r. w Warszawie, aresztowany 17.12.1944, skazany na mocy art. Rs. 58-2. Wyrok wykonano 17 08 1945 r. Kapelan AK.
Tietianiec Michał ps. Myśliwy, s. Józefa, ur. w 1919 r., padł ofiarą operacji „amnestyjnej”, jeden z dowódców AK wydelegowanych do prowadzenia rozmów z Sowietami. Mimo jego faktycznego zaangażowania w przygotowywanie „ujawnienia” został aresztowany przez NKWD, a następnie postawiony przed sądem i skazany na karę śmierci, wyrok wykonany 09 03 1946[17] (data aresztu: 11 09 1945). Rodzina do 2006 r. nie wiedziała nic o losie M. Tietiańca[18]. W liście do Ambasady RP siostrzeniec M. Tietiańca, p. Edmund pisze: Tietianiec Michał, s. Józefa, ur. w 1919 r. we wsi Niewoniańce w r. solecznickim. Uczył się w seminarium duchownym, ukończył 3 lata nauki, po czym w 1939 r. wybuchła wojna (…). W czasie II wojny światowej ukrywał się w Rynkunach na Białorusi. Pewnej nocy w Rynkunach pojawił się jakiś nieznajomy człowiek i zapukał do drzwi. Dali mu jeść, zauważyli też, że był ubrany w polski mundur wojskowy z orzełkiem. (…) Tym nieznajomym człowiekiem był porucznik Kryś. Po pewnym czasie wujek zorganizował oddział. Wujek i porucznik Kryś przyjechali na koniach do Niewoniańc, do mego ojca, Jana Tietiańca. Michał przybrał pseudonim Myśliwy”.
Tumkiewicz Alfons, s. Onufrego, ur. 1910, skazany z art. Rs. 58-1a, wyrok wykonano 07 02 1945.
Wojtkiewicz Edward, s. Bartłomieja, ur. 1916, aresztowany 02 07 1945, skazany z art. Rs. 58-1a, wyrok wykonano 09 03 1946.
Wojtkun Piotr, s. Jana, ur. 1922, aresztowany 14 09 1944, skazany z art. Rs. 17, 58-2, 58-8, wyrok wykonano 07 02 1945.
Zibrow Mikołaj, s. Iwana, ur. 1925, aresztowany 13 09 1945, skazany z art. Rs. 58-2, 58-8, wyrok wykonano 07 02 1945.
Żukowski Bronisław, s. Antoniego, ur. 1919, aresztowany 16 07 1945, skazany z art. Rs. 58-1a, wyrok wykonano 09 03 1946.
Żukowski Henryk ps. Blondyn, s. Konstantego (Komarowski Henryk, s. Michała, Zabłocki Henryk, s. Szymona), ur. w 1922 r., aresztowany 22 11 1944, skazany z art. Rs. 58-1a, 58-11, wyrok wykonano 01 06 1945. „Żukowscy mieszkali w Wilnie, niedaleko kościoła pw. Ducha Świętego. W czasie wojny stracili już jednego syna. Władysław był starszym marynarzem na legendarnym ORP „Garland” — niszczycielu, który w latach II wojny światowej, służył w polskiej Marynarce Wojennej. W maju 1942 roku, płynąc w eskorcie konwoju do portów sowieckich, okręt został poważnie uszkodzony na skutek ataków samolotów Luftwaffe. Zginęło wówczas 25 członków załogi, wśród nich także, 21-letni wówczas, Władysław. Pogrzeb poległych odbył się 31 maja na pokładzie brytyjskiego trałowca „Niger”, na wodach w okolicach Murmańska. Władysław zginął na wojnie, to była tragedia, ale rodzina znała datę śmierci oraz okoliczności. Nie mogli odwiedzać jego grobu, ale wiedzieli, co stało się z jego ciałem. Z Henrykiem było zupełnie inaczej. Przez długie lata nie wiadomo było gdzie został pochowany – opowiada wilnianin, historyk Paweł Giedrojć, brat cioteczny Henryka Żukowskiego. Henryka aresztowano 22 listopada 1944. Ktoś przybiegł do Żukowskich i powiadomił, że go zabrali, bo doniesiono na niego. W czasie śledztwa ustalono, że Henryk ps. Blondyn był żołnierzem 6. brygady 3. kompanii AK. Jego dowódcą był porucznik „Strach”. Zgodnie z dokumentami, jakie przechowywane są obecnie w Litewskim Archiwum Specjalnym, oskarżono go o to, że „po wygnaniu Niemców z sowieckiej Litwy kontynuował antysowiecką działalność, razem z innymi uczestnikami organizacji przeprowadzał zbrojne napady na dowódców i żołnierzy Armii Czerwonej, konfiskował ładunki przewożone na samochodach wojennych dla frontu. Obciążały go zeznania świadków. O jego przynależności do konspiracji świadczyły również trzy komplety dokumentów wystawione na różne nazwiska. 5 kwietnia 1945 r. Wojenny Trybunał Wojsk NKWD Litewskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej na zamkniętym posiedzeniu sądu skazał go na najwyższy wymiar kary przez rozstrzelanie. Jak wszyscy członkowie podziemia skazany został z art. 58 Kodeksu Karnego Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej — czyli za działalność antysowiecką. W uzasadnieniu wyroku czytamy: „W kwietniu 1944 r. dobrowolnie wstąpił do podziemnej nacjonalistycznej polskiej organizacji Armia Krajowa, w składzie której do środka lipca 1944 r. przy 6. brygadzie uczył się w szkole podoficerów.(…) 20 listopada 1944 r. w rejonie wsi Krzyżaki (15 km od Wilna) razem z innymi uczestnikami grupy „Mira” brał udział w zbrojnym napadzie na wojskowy samochód ciężarowy w celu jego zawłaszczenia dla potrzeb podziemnej antysowieckiej polskiej organizacji. W napadzie raniony został oficer Armii Czerwonej. Wyrok wykonano 1 czerwca 1945 r. Zawiadomienie o jego wykonaniu podpisał naczelnik oddziału „A” NKGB, major bezpieczeństwa Stepan Charczenko. Do 15 stycznia 1946 r. zorganizował on 535 egzekucji. W chwili wykonania wyroku Henryk Żukowski miał zaledwie 23 lata[19].
[1] http://kurierwilenski.lt/2017/11/13/krzysztof-szwagrzyk-przywrocic-ofiarom-imiona-i-nazwiska/
[2] Wołkonowski J., Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych – ważne święto, Kurier Wileński, 1 03 2016, s. 6
[3] http://genocid.lt/UserFiles/File/Asmenu_sarasas.pdf
[4] Wołkonowski J., Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych – ważne święto, Kurier Wileński, 1 03 2016, s. 6
[5] Oni nigdy nie mieli pogrzebu, Kurier Wileński, 6 02 2017 Nr 25 (18050), str. 14
[6] http://genocid.lt/UserFiles/File/Asmenu_sarasas.pdf, str. 2
[7] http://genocid.lt/UserFiles/File/Asmenu_sarasas.pdf, str. 3
[8] Wołkonowski J., Sowiecki wymiar sprawiedliwości wobec polskiego podziemia niepodległościowego na Wileńszczyźnie w latach 1944-1946; O prawie i jego dziajach, UwB, Białystok-Katowice, 2010, str. 408
[9] http://genocid.lt/UserFiles/File/Asmenu_sarasas.pdf, str. 6
[10] Balbus T., Sergiusz Kościałkowski „Fakir” (1915-1945): człowiek przemieniony w wilka (3), http://kurierwilenski.lt/2015/03/13/sergiusz-koscialkowski-fakir-1915-1945-czlowiek-przemieniony-w-wilka-3/
[11] Wołkonowski J., Sowiecki wymiar sprawiedliwości wobec polskiego podziemia niepodległościowego na Wileńszczyźnie w latach 1944-1946; O prawie i jego dziajach, UwB, Białystok-Katowice, 2010, str. 408-409
[12] Wołkonowski J., Sowiecki wymiar sprawiedliwości wobec polskiego podziemia niepodległościowego na Wileńszczyźnie w latach 1944-1946; O prawie i jego dziajach, UwB, Białystok-Katowice, 2010, str. 408-409
[13] Wołkonowski J., Sowiecki wymiar sprawiedliwości wobec polskiego podziemia niepodległościowego na Wileńszczyźnie w latach 1944-1946; O prawie i jego dziajach, UwB, Białystok-Katowice, 2010, str. 408
[14] Wołkonowski J., Sowiecki wymiar sprawiedliwości wobec polskiego podziemia niepodległościowego na Wileńszczyźnie w latach 1944-1946; O prawie i jego dziajach, UwB, Białystok-Katowice, 2010, str. 408-409
[15] Lewandowska I., Żołnierz AK w Tuskulanum: Edward Raczkowski, Kurier Wileński, 2017.02.25-27, Nr. 38 (18063), str. 10-11
[16] Wołkonowski J., Sowiecki wymiar sprawiedliwości wobec polskiego podziemia niepodległościowego na Wileńszczyźnie w latach 1944-1946; O prawie i jego dziajach, UwB, Białystok-Katowice, 2010, str. 408
[17] http://genocid.lt/UserFiles/File/Asmenu_sarasas.pdf, str. 31
[18] 722 list Edmunda Tietiańca z 2006 r.
[19] Lewandowska I., Żołnierz AK w Tuskulanum: Henryk Żukowski, Kurier Wileński, 2017.02.11-13, Nr 30 (18055), str. 8-9