Armia Czerwona od końca 1918 r. rozpoczęła marsz na Zachód. Wskutek bolszewickiego ataku Litwini ewakuowali się z Wilna. W mieście utworzono Radę Delegatów Robotniczych. Dzięki zdecydowanej reakcji polskiej społeczności przejęła ona chwilowo władzę w Wilnie, ale kolejny atak Armii Czerwonej sprawił, że 5 stycznia 1919 r. ponownie znalazło się ono w rękach bolszewików.

W lutym 1919 r. doszło do pierwszych walk regularnych oddziałów nowo utworzonego Wojska Polskiego. W połowie miesiąca oddziały pod dowództwem gen. Stanisława Szeptyckiego rozpoczęły kontrofensywę, a na wiosnę przystąpiono do próby odzyskania Wilna. Oddziały jazdy płk. Władysława Beliny-Prażmowskiego oraz piechoty gen. Edwarda Rydza-Śmigłego wkroczyły do miasta 19 kwietnia 1919 r. Walki o niektóre rejony miasta trwały jeszcze do 21 kwietnia.

Dzień później Józef Piłsudski wydał odezwę Do mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego, w której deklarował prawo do samostanowienia wszystkich narodów dawnej Rzeczypospolitej. Przejęcie Wilna przez Polaków spotkało się ze zdecydowaną negatywną reakcją rządu litewskiego urzędującego w Kownie.

Po raz kolejny Wilno i Wileńszczyzna zostały zajęte przez Armię Czerwoną w lipcu 1920 r. w wyniku kontrofensywy gen. Michaiła Tuchaczewskiego. Jednak już w kolejnym miesiącu, po klęsce, którą Armia Czerwona poniosła w bitwie warszawskiej 1920 r., bolszewicy miasto przekazali pod kontrolę rządu Litwy zgodnie z umową zawartą jeszcze w lipcu.

Ostatecznie polska strona przejęła miasto i region w wyniku tzw. buntu gen. Lucjana Żeligowskiego w październiku 1920 r. (co zostało potem oficjalnie potwierdzone w 1922 r.).

Opr. T. Kowal (Ambasada RP w Wilnie).