Kwatera rozstrzelanych Polaków 20.V.1942 w Święcianach

Zbiorowy grób mieszkańców miasta na cmentarzu katolickim w Święcianach. W dniach 19 i 20 maja 1942 r. doszło tu do zbrodni na ludności polskiej dokonanej przez oddziały niemieckie oraz wspomagające je litewskie oddziały policyjne. Pretekstem do zbrodni było zabicie przez partyzantkę radziecką dwóch urzędników niemieckich władz okupacyjnych i komendanta obozu jenieckiego. W ramach represji zatrzymano co najmniej 400 mieszkańców Święcian i okolic – głównie polskich inteligentów i rolników. Wszyscy oni zostali rozstrzelani na cmentarzu żydowskim w Święcianach oraz w kilku innych miejscach na terenie gmin powiatu święciańskiego. Do dziś nie udało się ustalić dokładnej liczby ofiar. W trakcie śledztwa ustalono, że w akcji, którą kierował litewski major Jonas Maciulevičius brały udział: niemiecka policja bezpieczeństwa powiatu święciańskiego, kolaboracyjne litewskie oddziały policji ze Święcian, Nowych Święcian i Łyntup oraz Wileński Oddział Specjalny. W październiku 1948 r. Maciulevičius został aresztowany we francuskiej strefie okupacyjnej, a następnie wydany polskim władzom. W 1950 r. przed Sądem Apelacyjnym w Olsztynie toczyło się przeciwko niemu postępowanie karne, w wyniku którego w maju tego roku został skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano w grudniu 1950 r. W toku wykonanych czynności procesowych nie udało się zidentyfikować pozostałych sprawców zbrodni. W styczniu 2005 r. IPN umorzył postępowanie w sprawie w części dotyczącej skazanego już wcześniej J. Maciulewiciusa oraz pozostałych sprawców wobec ich niewykrycia. Jednakowoż śledztwo to pozwoliło ustalić dziesiątki nazwisk osób pomordowanych.

W głębi cmentarza, w niewielkim gaju olchowym, znajduje się pomnik w kształcie niewysokiej ściany z narożnikami załamującymi się do wewnątrz pod kątem prostym. Całość wykonana z głazów granitowych, na cementowej podmurówce. W środku wnęka pokryta zaprawą cementowo-piaskową, w której osadzone były płyty inskrypcyjne – nie zachowane. Obok, przed płyciną, osadzony w ziemi krzyż z rur metalowych. W latach 2010-2011 ze środków ROPWiM za pośrednictwem Ambasady RP w Wilnie została zawarta umowa ze Stowarzyszeniem Mniejszości narodowych „Kuna”, na mocy której zaprojektowano, dokonano produkcji oraz montażu 23 tablic z inskrypcjami indywidualnymi, wykonano i zamontowano krzyż na cmentarzu.

Tu spoczywają zwłoki niewinnie zamordowanych mieszkańców miasta Święciany 20.V.1942 r.:

Bartoszka Stanisław

Bielikowicz Edward

Ciecierko Stanisław

Dawydow Nikołaj

Dubowski Czesław

Filipowicz Władysław

Jankowski Heronim

Kozieło Wiktor

Koźmian Jan

Letz Romuald

Niedzwiecki Jan

Osiński Wilhelm

Piotrowicz Józef

Pietrowicz Leon

Piwulski Franciszek

Romanowski Alfons

Rudziński Henryk

Rudziński Jan

Sierocński Juljan

Szerejko Władysław

Walulewicz Michał

Wojciak Józef

Zimnicki Edward