Miejsce bitwy 1863 r. pod Staciszkami

Wg. ROPWIM mieści się tu grób powstańców poległych w walce z wojskami carskimi. Polegli powstańcy pochowani są w zbiorowej mogile na miejscu bitwy. Po II wojnie światowej na mogile powstańców ustawiono pamiątkową drewnianą tablicę. Wg. Departamentu Dziedzictwa Kulturowego RL natomiast jest to miejsce bitwy pod Staciszkami, powstańcy zaś spoczywają w Mackańcach (Mackonys). Miejsce bitwy upamiętnia drewniana kapliczka w kształcie słupa, po obu stronach słupa – zasadzone modrzewie. Na teren prowadzą dębowe schody. Obok tablica informacyjna z opisem bitwy w j. litewskim. Stan z 2017 r. – drewniane upamiętnienie mocno pochylone w prawo, grozi zawaleniem, schody porośnięte trawą, spróchniałe.

29 czerwca 1863 r. doszło do dużej bitwy powstańczej, w której połączone oddziały Pawła Suzina i Wiktora Hłaski starły się z wojskiem rosyjskim pod dowództwem płk. Skorduli i kpt. Stern von Gwiazdowskiego. W bitwie poległ wybitny dowódca Paweł Suzin oraz 32 powstańców, 30 zaś zostało rannych. Straty Rosjan ocenia się na ok. 80 zabitych i rannych. Polegli powstańcy pochowani są w zbiorowej mogile na miejscu bitwy. Po śmierci Pawła Suzina dowództwo przejął Tadeusz Szeligowski, który wyprowadził reszkę powstańców w kierunku Polski. Po kilku dniach, żona P. Suzina wykopała ciało męża i pochowała na cmentarzu w Serejach. 21.06.1863. „Odparty pod Olit kapitan Stern v. Gwiazdowski, połączywszy się z pułkownikiem Skordulą, dowodzącym 3 rotami i kozakami, ruszył za oddziałami Suzina, który tymczasem złączywszy się znowu z Hłaską i Brandtem, przez Mankuny ruszył ku Serejom i zajął pozycyę nad jeziorem Duś pod Stragiszkami. Około 3 po południu ukazali się moskale przy osadzie leśnika. Awangarda powstańcza w liczbie 12 strzelców pod komendą oficera Adama Hermana, ukryta w karczmie, rozpoczęła ogień ze sztucerów. Oddział karabinierów pod osobistym dowództwem Suzina wystąpił z lasu przed osadę Strzelce i rzęsistym ogniem przyjął nieprzyjaciela. Strzelanie trwało pół godziny i sprawiło zamieszanie w szeregach moskiewskich, co widząc Suzin, rozkazał kosynierom z prawego skrzydła pod dowództwem Szymona Katyla okrążyć moskali i zająć im tyły. (…) Wtedy Suzin z 12 karabinierami rzucił się na czoło kosynierów, pragnąc z kosą w ręku pociągnąć ich za sobą; lecz tylko 20 poszło za nim: padł dzielny Orzechowski przy boku dowódcy i cofnął się Suzin, lecz nie doszedł jeszcze do lasu, gdy przeszyty kulą, wyzionął ducha na rękach nieodstępnych adiutantów Wacława Akorda i Budzyńskiego. (…) Poległ Suzin i 32 szeregowców, rannych było 30. Moskale stracili 1 majora, 1 oficera, 2 oficerów rannych i podobno 80 żołnierzy zabitych i rannych. Następnego dnia pochowano poległych w lasku koło Stragiszek, ciało zaś Suzina odwieziono do Seraj i pochowano 23 czerwca”^[1].

[1] Zieliński S. Bitwy i potyczki 1863-1864, Raperswil, 1913, str. 261-262