Zbiorowy grób powstańców styczniowych w Cytowianach

W zbiorowej mogile spoczywa ponad 90 powstańców. Mieszkańcy okolic Cytowian aktywnie uczestniczyli w obu powstaniach: listopadowym i styczniowym. Jeden z dowódców powstania styczniowego Antoni Mackiewicz (ur. 1828) pochodzi z Cytowian. W 1830 r. żmudzcy powstańcy biorą udział w powstaniu listopadowym, w Cytowianach przez cały czerwiec 1831 r. działa centralny rząd Żmudzi. Utworzono tutaj fabrykę-laboratorium produkcji nabojów i armat, miasteczko otoczono wałem obronnym. Po stłumieniu powstania listopadowego mieszkańcy Cytowian równie aktywnie uczestniczyli w powstaniu styczniowym. Po wybuchu powstania styczniowego w roku 1863 Rząd Narodowy mianował Zygmunta Cytowicza naczelnikiem wojennym tego powiatu.

„Naczelnik woj. powiatu rosieńskiego, Zygmunt Cytowicz, zgromadził pod Cytowianami oddział około 250 ludzi. Moskale, zawiadomieni o organizującym się oddziale, wyruszyli nań 3-ma kolumnami z Lidowian i Szydłowa. Dowódca powstańczy wysłał w zasadzkę Pawła Cytowicza przeciw jednej z kolumn. Moskale, po krótkiej wymianie strzałów, cofnęli się, lecz wnet zawrócili i uderzywszy na lewe skrzydło, dowodzone przez Ciszkiewicza, który ze swoim oddziałem połączył się był z Cytowiczem, rozproszyli je i wdarli się do środka obozu powstańczego. Cytowicz rzucił się z kosynierami na nieprzyjaciela, ale ogień moskiewski rozproszył kolumnę, dowódzca zaś sam poległ, przeszyty kilkunastu kulami”[1].

[1] Zieliński S. Bitwy i potyczki 1863-1864, Rapperswil, 1913, str. 289

 

 

Inskrypcja

1863 Sukilėlių kapai (tł.: Groby powstańców 1863)